Kakogod pokušamo da definišemo šećernu bolest, ne možemo izbjeći pojam metabolizma. Šta je to zapravo metabolizam?
Metabolizam je složen biohemijski proces razgradnje i ugradnje životnih materija, i proces stvaranja i potrošnje energije u organizmu. Hemijske reakcije koje sudjeluju u metabolizmu omogućavaju život ćelijama. Prema tome je metabolizam trajan i visoko usavršen promet životnih materija i energije koji omogućava život čovjeku.
Najveći dio životnih materija koje sudjeluju u metabolizmu unosi se u organizam hranom. U digestivnom traktu hrana podliježe procesu varenja i resorpcije, a u ćelijama procesu metabolizma.
Varenje hrane
Varenje hrane se obavlja u digestivnom traktu, pretežno u želudcu i tankom crijevu. Ugljikohidrati, bjelančevine i masti se pod uticajem specifičnih enzima, razlažu u digestivnom traktu na svoje proste sastojke. Složeni proteini se postupno razlažu na aminokiseline, a složene masti trigliceridi na masne kiseline kao osnovne sastojke. Tri su glavna ugljikohidrata hrane: disaharid saharoza, poznata kao šećer, disaharid mlijeka laktoza i polisaharid biljne hrane skrob. Ovi složeni ugljikohidrati hrane razlažu se u digestivnom traktu na jednostavne ili proste šećere: grožđani šećer ili glukozu, voćni šećer ili fruktozu i mliječni šećer ili galaktozu.
Resorpcija
Resorpcija je proces ulaska aminokiselina, masnih kiselina i jednostavnih šećera iz crijevnog sadržaja u krv. Nerazgrađeni ugljikohidrati, bjelančevine i masti se ne mogu resorbovati. Od jednosatavnih ugljikohidrata, glukoza je ipak glavni šećer ćelija i najveći dio ugljikohidrata se resorbuje u vidu glukoze. Fruktoza se dijelom pretvara u glukozu još u epitelnim ćelijama prije ulaska u portnu cirkulaciju, a ostatak fruktoze i galaktoza pretvaraju se u glukozu u jetri. Ovo je važno naglasiti, jer je u narodu uvriježeno mišljenje, da dijabetični bolesnici mogu slobodno jesti pekmez i piti voćne sokove. Očigledno, pogrešno se smatra da voćni šećer nema uticaja na nivo glukoze u krvi.
Ćelijski metabolizam
Masne kiseline iz crijevnog sadržaja još u epitelnim ćelijama crijeva formiraju krupne masne čestice hilomikrone, koji sadrže pretežno trigliceride. Pri prolasku kroz jetru i masno tkivo hilomikroni bivaju razgrađeni opet na masne kiseline i tako uklonjeni iz cirkulacije. U ćelijama jetre i masnog tkiva iz masnih kiselina se ponovno formiraju trigliceridi, koji se dijelom pohranjuju u masno tkivo kao masna zaliha.
Glukoza ulazi u ćelije uz pomoć inzulina. U jednom postupnom i kaskadnom enzimskom procesu glukoza se razlaže na ugljendioksid, vodu i adenozin trifosfat (ATP) koji je bogat izvor energije. Njegovim daljnim razlaganjem na adenozin difosfat (ADP) i adenozin monofosfat (AMP) oslobađa se velika količina energije.
Resorbovane aminokiseline ulaze iz cirkulacije u ćelije gdje grade ćelijske proteine, koji se po potrebi uključuju u proces obnove ćelija. U ćelijama jetre se sintetizuju proteini plazme.
Bazalni metabolizam
Bazalni metabolizam predstavlja ukupnu proizvodnju i potrošnju energije u stanju fizičkog i psihičkog mirovanja. Ova energija služi za osnovni rad organa i ćelija. Svaka psihička i fizička aktivnost povećava potrebu za energijom srazmjerno veličini izvršenog rada.
Na osnovu energije bazalnog metabolizma i predviđenog utroška energije za tjelesnu i psihičku aktivnost izračunavaju se dnevne kalorijske potrebe.
