Šećerna bolest ili dijabetes melitus, to je složen poremećaj razgradnje i ugradnje životnih materija, i poremećaj stvaranja energije u organizmu.
U dijabetesu je trajno povišen nivo šećera u krvi zbog smanjenog lučenja inzulina ili smanjene inzulinske djelotvornosti, ili zbog udružena oba ova poremećaja.
Na naslovljeno pitanje – kakva je to bolest dijabetes melitus, može se kratko odgovoriti, da je to hronična, podmukla i teška bolest.
Hronična, jer dugo traje, ima dug razvojni put, zapravo je najčešće doživotna. Šećerna bolest se ne može potpuno izliječiti, kao upala pluća na primjer, ali se može uspješno liječiti i trajno držati pod kontrolom.
Podmukla, jer se ova bolest u nekih bolesnika ne oglasi jasno u samom početku, pa može dugo vremena ostati neprepoznata. Osnovni razlog zbog koga se mnogi dijabetični bolesnici kasno jave ljekaru je nedostatak boli, šećerna bolest ne boli.
Teška, jer organizam u ovoj bolesti ne može da koristi šećer kao najpovoljniji izvor energije, pa zato trpi dvije globalne štete:
- Prva je šteta trajni nedostatak energije
- Drugu štetu čine nagomilane velike količine nerazgrađenog i neiskorištenog šećera u krvi i povećana razgradnja masti u energetske svrhe.
Dugoročno gomilanje šećera u krvi može prouzrokovati trajna oštećenja očiju, bubrega, nogu, perifernih živaca, srca i mozga. Naglo pogoršanje bolesti sa veoma visokim nivom šećera u krvi može drastično da poremeti kiselinsko-baznu i elektrolitsku ravnotežu u organizmu i da tako ugrozi život bolesnika.
KOJI SU UZROCI ŠEĆERNE BOLESTI ?
Tri su do sada poznata, neposredna uzroka šećerne bolesti:
- Potpuni nedostatak inzulina
- Smanjeno lučenje inzulina
- Smanjena osjetljivost na inzulin
Potpuni nedostatak inzulina nastaje uslijed razaranja i uništenja pankreasnih ostrvaca, najčešće njihovom autoagresivnom upalom, znatno rjeđe drugim bolestima ili hirurškim odstranjenjem gušterače. Na ovaj način nastaju dijabetes tip 1 i dijabetes zbog bolesti egzokrinog panekreasa iz grupe III C. Obje ove vrste šećerne bolesti liječe se isključivo i trajno inzulinom.
Smanjeno lučenje inzulina je posljedica djelimičnog oštećenja B-ćelija gušterače degenerativnim i drugim promjenama. Ovako nastaje šećerna bolest tip 2, koja se liječi tabletama za podsticanje lučenja inzulina.
Smanjena osjetljivost na inzulin ćelija jetre, mišića i masnog tkiva, poznata je kao inzulinska rezistencija ili otpor prema inzulinu. To je poremećaj u kojem normalna količina inzulina više nije u stanju da proizvede i normalan biološki odgovor. Posljedica inzulinske rezistencije je smanjeno iskorištenje glukoze sa povećanjem njenog nivoa i kompenzatornim povećanjem nivoa inzulina u krvi. Ovako nastaje tip 2 šećerne bolesti u gojaznih osoba, koja se liječi tabletama za povećanje inzulinske osjetljivosti.
Ova dva poremećaja u tipu 2 šećerne bolesti, smanjena inzulinska sekrecija i inzulinska rezistencija, često su udruženi. Bolest se tada liječi istovremenom primjenom tableta koje podstiču lučenje inzulina i tableta koje povećavaju ćelijsku osjetljivost na inzulin.
Početna inzulinska rezistencija tokom trajanja bolesti vodi postepenom smanjenju inzulinske rezerve i razvoju sekretorne inzulinske slabosti. Često se obje varijante tipa 2 šećerne bolesti završavaju potpunim nedostatkom inzulina i potrebom za inzulinskim liječenjem.
U nastanku tipa 2 šećerne bolesti veoma su značajni uticaji faktora spoljne sredine, a nasljedni faktori imaju izvjesnu ulogu u nastanku oba tipa šećerne bolesti (tipa 1 i tipa 2). Znatno rjeđe se šećerna bolest pojavljuje u sklopu drugih genetskih poremećaja, hormonskih poremećaja, u toku trudnoće, infektivnih i imunih bolesti.
KAKO SE ISPOLJAVA ŠEĆERNA BOLEST ?
Šećerna bolest tip 1 počinje naglo i sa jasnim znacima bolesti. Tip 2 šećerna bolest naprotiv, nastaje postepeno, često neprimijetno i podmuklo. Rijeđe se i tip 2 šećerna bolest pojavljuje naglo i sa tipičnim znacima.
Najčešće zastupljeni znaci u oba tipa šećerne bolesti su: malaksalost i umor, sušenje usta i pojačano žeđanje, obilan unos tečnosti i obilno mokrenje, i smanjenje tjelesne težine unatoč dobrom apetitu i povećanom unosu hrane.
KAKVI SU TOK I PROGNOZA ŠEĆERNE BOLESTI ?
Poboljšanje bolesti u samom početku liječenja gotovo je redovna pojava. Nivo šećera u krvi se brzo smanjuje i stabilizuje, a znaci bolesti se postepeno povlače.
Pogoršanje bolesti, može nastati naglo i u samom njenom početku, ili postepeno i u kasnijem toku. Ispoljava se visokim porastom nivoa šećera u krvi, pojavom šećera i ketonskih tijela u mokraći, nekad dijabetičnom acidozom, i rijetko hiperglikemijskom komom. Ovako pogoršanje šećerne bolesti najčešće je prolazno i kratkotrajno, ali može i ugroziti život bolesnika, pa zahtijeva hitno liječenje u jedinici intenzivne njege.
Neadekvatno liječenje ima za posljedicu stalno povišen nivo šećera u krvi i može dovesti do trajnih oštećenja nekih organa.
DIJABETIČNI BOLESNIK JE USLOVNO ZDRAVA OSOBA
Dugoročno kvalitetno liječenje, sa temeljitom edukacijom i motivacijom dijabetičnog bolesnika da trajno sudjeluje u nadzoru svoje bolesti, predstavlja garanciju najboljeg mogućeg toka i najpovoljnije prognoze ove bolesti. Na ovaj način postiže se zadovoljavajući nivo kvaliteta življenja, a hronične komplikacije se mogu ili izbjeći ili maksimalno odložiti. Ovako uspješnom toku bolesti doprinose i novija tehničko-tehnološka unaprijeđenja terapije dijabetesa. Zato poznata izreka, još poznatijeg dijabetologa, Eliota Joslina: “Dijabetični bolesnik je uslovno zdrava osoba” ima danas, više nego ikad ranije, svoje puno značenje.
AUTOR
Prof.Dr. Džemal Poljaković dr med
Subspecijalista endokrinolog dijabetolog
Klinički Centar Tuzla
Medicinski Fakultet Univerziteta u Tuzli
