Hipoglikemija je pad nivoa šećera u krvi ispod 2,6 mmol/L (46,8 mg/dl). U dijabetičnih bolesnika se hipoglikemija najčešće javlja kao komplikacija liječenja inzulinom ili tabletama za šećernu bolest.
Koji su uzroci hipoglikemije ?
Najčešći uzroci pada nivoa šećera u krvi u dijabetičnih bolesnika su slijedeći:
- Smanjen unos hrane ili izostanak jednog ili više obroka
- Visoka doza inzulina ili tableta za šećernu bolest
- Greška u doziranju i odmjeravanju inzulina
- Izloženost većem tjelesnom naporu
- Konzumiranje alkohola
- Neadekvatna kontrola i samokontrola šećerne bolesti
Nedovoljno educirani i nemarni bolesnici češće su izloženi hipoglikemiji nego dobro educirani i savjesni bolesnici.
Hipoglikemija-alarm pred isključenje energije
Svi dijabetični bolesnici već odmah nakon otkrivanja šećerne bolesti moraju biti educirani o hipoglikemiji. Oni koji su jednom “prošli” kroz hipoglikemiju, imaju strah od mogućeg ponovnog prolaska kroz takav jedan matabolički tjesnac. To je mračni tunel šećerne bolesti, koji se nekad i slijepo završava. Tako težak dojam što ga ostavlja hipoglikemija, posljedica je njenog snažnog stresnog uticaja na organizam. Hipoglikemijski stres izaziva mobilizaciju kontrainzulinskih hormona (adrenalin, kortizol glukagon, hormon rasta), koji svi teže istom cilju: da vrate oboreni nivo šećera u krvi na normalu.
Pored stresnih hormona i nervni sistem je uključen u proces hipoglikemije. Kad nastupi nestašica glukoze nervni sistem nije u stanju da se snabdjeva energijom iz masnih kiselina. Upravo zbog toga što je energetski zavisan isključivo od glukoze, nervni sistem je veoma osjetljiv na pad nivoa glukoze u krvi.
Može se zaključiti da su u sindromu hipoglikemije ključni uticaji stresnih hormona, naročito adrenalina i uticaj nervnog sistema.
- Adrenalinski efekti su znojenje, tremor, ubrzan rad srca ili tahikardija, psihička napregnutost, razdražljivost i osjećaj gladi.
- Efekti nervnog sistema su vrtoglavica i omaglica, psihička konfuzija, konvulzije, psihička ukočenost i potpuni gubitak svijesti.
ZNACI HIPOGLIKEMIJE
Hipoglikemija nastupa iznenadno i veoma brzo. Šemtaski se razvoj hipoglikemije može podijeliti u dvije faze. U prvoj fazi se pojavljuju znaci koji alarmiraju predstojeću buru šećerne bolesti. To su znaci opomene. Na njih se u neprekinutom slijedu nadovezuju prva i druga faza hipoglikemije, nekad i hipoglikemijska koma.
Znaci opomene
Dijabetični bolesnici uglavnom predosjete i prepoznaju prijeteću hipoglikemiju po slijedećim znacima:
- Osjećaj težine u trbuhu
- Mučnina
- Lagano preznojavanje
- Osjećaj gladi
- Omaglica
- Otežano obavljanja svog posla
Samopomoć: obustava tjelesne aktivnosti i uzimanje ugljikohidratne hrane.
Ako se hipoglikemija ne prepozna i ne interveniše na vrijeme, pad nivoa šećera u krvi se nastavlja i pojavljuju se novi znaci:
Prva faza hipoglikemije
U prvoj fazi hipoglikemije pogoršavaju se prethodni i pojavljuju novi znaci. Kako se više ispoljavaju znaci nervnog sistema, hipoglikemiju je teže prepoznati. Zato pri svakoj promjeni stanja svijesti u dijabetičnog bolesnika treba prvo misliti na hipoglikemiju.
Znaci prve faze hipoglikemije su:
- Ubrzan rad srca
- Obilno preznojavanje
- Tremor
- Osjećaj hladnoće
- Psihička nestabilnost
- Dezorijentacija
- Psihička tupost
- Emocionalna labilnost
- Agresivnost
- Trnjenje prstiju i šaka
- Mišićne kontrakcije
Ova je faza hipoglikemije još uvijek reverzibilna, tj. može se zaustviti i prekinuti njen dalji razvoj i uspostaviti normalan nivo šećera u krvi. Ovo je moguće postići intervencijom samog bolesnika u početku ili bolesnikove okoline kasnije.
Samopomoć u početku prve faze: bolesnik sebi aplicira injekciju Glukagona 1 mg u mišić ili pod kožu, ili popije čašu voćnog soka ili Kole ili 3 čajne kašike rastopljenog šećera ili meda ili uzme 3-5 slatkih kolačića ili 2 tablete od 5 gr dekstroze.
U fazi dezorijentacije ili agresivnosti mogu pokušati osobe iz neposredne okoline da daju bolesniku rastopljeni šećer ili sok i injekciju Glukagona. Ako se bolesnik oporavi treba da uzme 30 gr spororesorbujućih ugljikohidrata kao što su jabuka ili kriška hljeba. Ako to ne uspiju ili ako je bolesnik u besvjesnom stanju potreban je hitan transport u zdravstvenu ustanovu.
Ukoliko se ne interveniše odlučno i kvalitetno, nivo šećera u krvi drastično pada, a stanje bolesnika se dalje pogoršava.
Druga faza hipoglikemije
U drugoj fazi hipoglikemije ispoljavaju se:
- Izrazita dekoncentrisanost
- Stanje svijesti i kretnje bolesnika podsjećaju na pijano stanje
- Govor je otežan i nepovezan
- Psihički nemir ustupa mjesto psihičkoj zakočenosti i stuporu
- Izrazito blijedilo lica
- Koža je hladna i vlažna, često potpuno mokra
- Mišićne kontrakcije i stezanje vilica
U ovoj fazi se mora hitno intervenisati: Bolesniku se daje intravenska injekcija hipertonične (50%) glukoze i injekcija Glukagona. Potreban je hitan transport u zdravstvenu ustanovu. Ukoliko se ne interveniše, nastupa potpuni gubitak svijesti.
Hipoglikemijska koma
Hipoglikemjska koma je stanje potpunog gubitka svijesti, senzibiliteta i voljnog motiliteta. Razvoj hipoglikemijske kome je postupan:
- Nakon toničkih i kloničkih grčeva mišića koji podsjećaju na napad epilepsije
- Nastupa potpuni gubitak svijesti
- Bolesnik se ne odaziva i ne reaguje ni na grube podražaje
- Zbog izražene prostracije izgled bolesnika je težak
Bolesnika u hipoglikemijskoj komi treba hitno transportovati u ležećem, bočnom položaju, u najbližu zdravstvenu ustanovu. Ukoliko se bolesnik ne probudi nakon intravenske injekcije 50-100 ml hipertonične glukoze i subkutane ili intramuskularne injekcije Glukagona, potrebno mu je uključiti infuziju 10% ili 5% glukoze i nastaviti boluse hipertonične glukoze, dok se ne potvrdi normalan nivo glukoze u krvi. U međuvremenu potrebno je bolesniku postaviti urinarni kateter. Ukoliko se bolesnik i dalje ne budi iz komatoznog stanja transportuje se u bolničku ustanovu u ležećem, bočnom položaju, sa uključenom infuzijom glukoze i u pratnji zdravstvenog osoblja.
PREVENCIJA HIPOGLIKEMIJE
Sprječavanje nastanka hipoglikemije veoma je važno poglavlje edukacije dijabetičnih bolesnika. Svaka je hipoglikemijska reakcija štetna za organizam, naročito za centralni nervni sistem. Hipoglikemije u snu i noću su opasnije, jer mogu ostati neprepoznate i ugroziti život bolesnika. Zato dijebetolozi odustaju od ambicije da postignu idealnu kontrolu glikemije kadgod ona graniči sa hipoglikemijom. U hipoglikemijskoj reakciji dijabetični bolesnik može da ugrozi svoj život i život drugih osoba na radnom mjestu i u saobraćaju.
U mjere opreza od hipoglikemije spadaju:
- Edukacija o hipoglikemji oboljelih osoba i osoba iz njihove porodične i radne sredine
- Redovno uzimanje obroka hrane
- Aplikaciju inzulina i uzimanje tableta za šećernu bolest obavljati u određeno vrijeme i u tačno propisanoj dozi
- Samokontrolom pred obroke i pred spavanje, povremeno se provjerava sklonost hipoglikemiji
- Osobe sklone hipoglikemiji treba rano u jutro buditi, da se provjeri da nisu u hipoglikemijskoj komi
- Sve veće tjelesne aktivnosti treba planirati, radi uzimanja dodatnog obroka hrane, a nekad i radi smanjenja doze inzulina
- Ako je u 22-23 sata nivo šećera u krvi ispod 6,0 mmol/L, treba pred spavanje uzimati mali ugljikohidratni obrok, nekad i korigovati dozu inzulina
- Uvijek i u svim prilikama treba nositi u priručnoj torbi hranu (sendvič, keks, jabuku, kocke šećera) i tablete saharoze
- Sa priborom za aplikaciju inzulina treba nositi i prigotovljenu ampulu glukagona, koja se primjenjuje u slučaju jače hipoglikemije
- Pravovremeno prepoznavanje znakova predstojeće ili početne hipoglikemije, obustava svake tjelesne aktivnosti, uzimanje hrane, a u težim stanjima prvo šećera pa potom hrane
- Izbjegavanje alkoholnih pića, naročito koncentrovanih, koja mogu izazvati i odloženu noćnu hipoglikemiju
