Kako organizam u nedostatku inzulinskog djelovanja, uz sve napore, ne uspijeva obezbjediti energiju iz šećera, on poseže za drugim, tzv. alternativnim izvorima energije, kao što su masti. A već smo prethodno istakli da su masti nepovoljan izvor energije, jer se njihovom povećanom razgradnjom gomilaju u krvi kiseli razgradni produkti: sirćetna kiselina, betahidroksibuterna kiselina i aceton. To su ketonska tijela, čije nakupljanje remeti kiselinskobaznu ravnotežu krvi i izaziva acidozu. Zato što je izazvana nakupljanjem ketonskih tijela u šećernoj bolesti, ova se acidoza naziva dijabetična ketoacidoza. Nastala acidoza djeluje toksično na centralni nervni sistem i zajedno sa hiperglikemijom izaziva slabost, dehidrataciju, zbunjenost, pospanost i ukoliko se ne liječi može dovesti do potpunog gubitka svijesti i hiperglikemijske kome.
Bolesti i stanja koja doprinose nastanku dijebetične ketoacidoze
Nastanku dijabetične ketoacidoze doprinose slijedeći provocirajući faktori i bolesti:
- Infekcije
- Nedovoljna doza inzulina
- Neadekvatno liječenje šećerne bolesti
- Bolesti krvnih žila
- Stresna stanja
Infekcije su čest provocirajući faktor za razvoj dijabetičke ketoacidoze. Najčešće su to infekcije uretre, mokraćne bešike i bubrega, upale grla i krajnika, upale bronhija i pluća, gripozna stanja, upale korijena zuba i vilica, razne infekcije kože i druge bolesti praćene povišenom tjelesnom temperaturom.
Nedovoljna doza inzulina dovodi do produžene hiperglikemije sa stalnim izlučivanjem šećera mokraćom. Iz ovakvog metaboličkog stanja bolesnik lako ulazi u ketonuriju i dijabetičnu ketoacidozu, naročito u tipu 1 šećerne bolesti.
Dijabetični bolesnici u toku neke druge bolesti, naročito u toku infekcije praćene povišenom tjelesnom temperaturom, gube apetit i slabo jedu. Zbog straha od hipoglikemije, neki od njih prekidaju primjenu inzulina u tom periodu i zbog toga se brzo razvija ketoacidoza. Naravno, ovakav postupak je pogrešan. Ispravno je energično liječiti nastalu infekciju i povećati nadzor i samokontrolu nivoa šećera u krvi i šećera i ketona u mokraći. Rezultati ovakvih kontrola pokazuju da je najčešće potrebno privremeno povećati dozu inzulina, a nikako ne prekinuti njegovu primjenu u toku drugih bolesti.
Neadekvatno liječenje dijabetesa može dovesti do ketoacidoze. Ovo se događa kad odrasle osobe sa tipom 1 dijabetesa odugovlače sa prihvatanjem inzulinske terapije. Isto tako, u oboljelih od tipa 2 dijabetesa, nakon dugogodišnjeg uspješnog liječenja tabletama za šećernu bolest, može doći do zatajivanja i neefikasnosti oralne terapije. Neki bolesnici u toj fazi bolesti uporno odbijaju primjenu inzulina. U našim uslovima ovo nisu rijetki uzroci dijabetične ketoacidoze.
Bolesti krvnih žila pogoršavaju regulaciju nivoa šećera u krvi i mogu dovesti do ketoacidoze. Ovo se naročito odnosi na akutni infarkt srca i moždani vaskularni inzult, i mnogo češće na trombozu krvnih žila nogu sa gangrenom.
Stresna stanja u toku težih povreda i hirurških intervencija ili uslijed snažnih emocija u toku psihičkog stresa, remete kontrolu nivoa šećera u krvi. Posredstvom stresnih kontrainzularnih hormona mogu izazvati visoku hiperglikemiju i ketoacidozu.
Drugi uzroci dijabetične ketoacidoze mogu biti: nekontrolisana primjena diuretika, bubrežna slabost, smanjen unos tečnosti, gladovanje.
Kako ćemo prepoznati dijabetičnu ketoacidozu ?
Za oboljele od šećerne bolesti veoma je važno da znaju zašto i u kojim okolnostima nastaje dijabetična ketoacidoza. Isto tako je važno da bolesnici sami prepoznaju prijeteću ili nastupajuću ketoacidozu i da znaju da tada moraju potražiti ljekarsku pomoć.
Prijeteća ketoacidoza se odlikuje svim znacima neregulisanog dijabetesa: obilnim mokrenjem, pojačanim žeđanjem, sušenjem usta, malaksalošću, vrtoglavicom i nekad glavobljom. Povišena tjelesna temperatura i produžena hiperglikemija sa ketonurijom, naročito u bolesnika sa tipom 1 dijabetesa predstavljaju ozbiljnu prijetnju za razvoj ketoacidoze.
Dijabetična ketoacidoza se razvija dosta brzo. Među prvim pojavama mogu biti slabljenje apetita, bolovi u trbuhu, mučnina i povraćanje. Bolesnik je zažaren u licu, suhih usana i jezika i isušene kože i potkožnog tkiva. Povraćanje povećava dehidrataciju, pa se mogu pojaviti i grčevi u potkoljenicama. Često su ispoljeni i znaci prateće bolesti, kao što su urinarna i kožna infekcija ili grip.
Biohemijski se dijabetična ketoacidoza potvrđuje nalazom visoke glikemije, iznad 16 mmol/L, snižene pH vrijednosti krvi ispod 7,2 i niže, ili smanjenjem bikarbonata ispod 15 mEq/L i nalazom ketonskih tijela u mokraći.
U razvijenoj acidozi bolesnik forsirano i glasno diše (Kusmaulovo disanje), a zadah mu miriše na aceton. Forsiranim disanjem i povećanim izbacivanjem ugljendioksida organizam nastoji da smanji kiselost krvi. Ali kako je proces razgradnje masti ubrzan i stvaranje ketonskih kiselina obimno, do smanjenja kiselosti krvi može dovesti samo primjena brzodjelujućeg inzulina i potpuni prekid ovog procesa. Ukoliko se ketoacidoza ne prepozna na vrijeme i ne liječi, dolazi do ekstremne dehidracije, pada krvnog pritiska, smanjenog izlučivanja mokraće i kolapsa. U toku dijabetične ketoacidoze mogući su i različiti poremećaji svijesti od somnolencije do stupora.
Hiperglikemijska ketoacidotična koma predstavlja dekompenzovanu fazu ketoacidoze sa potpunim gubitkom svijesti, senzibiliteta i voljnog motiliteta. U komi se dalje pogoršavaju dehidracija, šok i acidoza. Stepen acidoze može dostići vrijednosti nespojive sa životom. Može se razviti i poremećaj zgrušavanja krvi sa obimnim i brojnim krvarenjima u organizmu. Stanje bolesnika sa produbljenom dijabetičnom ketoacidozom i sa komom veoma je teško i može ugroziti život bolesnika. Bolesnicima sa dijabetičnom ketoacidozom potrebno je urgentno liječenje u jedinici intenzivne njege.
Biohemijski se u hiperglikemijskoj ketoacidotičnoj komi produbljuje acidoza sa smanjenjem pH vrijednosti krvi i smanjenjem standardnih bikarbonata, a povećenjem osmolarnosti krvi iznad 320 mOsmol/kg vode.
