Šećerna bolest tip 1, dijabetes melitus tip 1, (raniji naziv inzulinovisni dijabetes melitus, (IDDM) javlja se pretežno u djece, adolescenata i mladih ljudi. Manje je zastupljen u odraslih osoba, mada se može javiti u svakoj životnoj dobi. Najčešće nastaje kao posljedica autoagresivne upale B- ćelija ostrvaca i njihovog potpunog razaranja. Nakon oštećenja i uništenja B-ćelija, gušterača više nije sposobna da stvara i izlučuje inzulin. Zato se ovi bolesnici od početka bolesti moraju liječiti inzulinom. Tip 1 dijabetes je zastupljen sa 5-25% u ukupnom dijabetesu.
Odlike šećerne bolesti tip 1
Šećerna bolest tip 1 ima slijedeće odlike, koje je razlikuju od tipa 2 šećerne bolesti:
- Trajna zavisnost o inzulinu
- Nagla pojava bolesti
- Sklonost ketoacidozi
- Obolijevaju pretežno mlade osobe
- Povezanost sa antigenima HLA sistema
- Prisustvo autoantitijela u krvi u početku bolesti
- Zastupljenost dijabetesa u rodbini oko 10%
- Zastupljenost dijabetesa u identičnih blizanaca oko 50%
Trajno liječenje inzulinom. Svi oboljeli od tipa 1 dijabetesa moraju se od početka bolesti liječiti inzulinom, zato što je uzrok njihove šećerne bolesti potpuni nedostatak inzulina. Nekad se odrasle osobe sa tipom 1 dijabetesa pokušavaju liječiti tabletama, ali se veoma brzo pokaže da njima teblete ne pomažu i da se moraju prevesti na inzulin.
Nagli početak bolesti. Šećerna bolest tip 1 najčešće počinje naglo i to sa ispoljenim svim znacima bolesti. Ukoliko se odmah ne prepozna i ne liječi, ubrzo nastaje ketoza i ketoacidoza, kao akutna komplikacija, koja bolesnika obavezno odvodi u bolnicu. Znatno rijeđe ovaj tip šećerne bolest počinje postepeno.
Sklonost ketoacidozi. Za razliku od tipa 2 šećerne bolesti, gdje bolesnik može imati visok nivo šećera u krvi, a da nema ketonska tijela u mokraći, oboljeli od šećerne bolesti tipa 1 i pri manjim povećanjima nivoa šećera u krvi često imaju ketonuriju, koja ubrzo prelazi u ketoacidozu. Uzrok tome je potpuni nedosatak inzulina u ovih bolesnika i veoma brzo skretanje energetskog metabolizma prema razgradnji masti.
Bolest mladih. Od tipa 1 šećerne bolesti najčešće obolijevaju djeca, adolescenti i osobe mlađe od 30 godina života. Međutim, ovaj se tip šećerne bolesti rijetko može javiti i kasnije, u srednjoj i čak starijoj životnoj dobi. Životna dob ipak nije stroga granica za nastanak tipa 1 šećerne bolesti.
Povezanost sa antigenima HLA sistema. Imunološki odbrambeni sistem u čovjeka je pod kontrolom odbrambeno nadležnih gena. U oboljelih od tipa 1 šećerne bolesti nađena je veća učestalost antigena DR3 i DR4, pa se smatra da nosioci ovih antigena češće obolijevaju od tipa 1 šećerne bolesti i predstavlaju rizičnu grupu za ovaj tip dijabetesa.
Virusi i antigeni izazivaju dijabetes tip 1. Virusne infekcije ostrvaca gušterače izazivaju njihovu zapaljensku reakciju. U nereaktora, tj. u osoba koje ne posjeduju antigene koji povećavaju sklonost za dijabetes (DR3, DR4) ova virusna upala ostrvca gušterače prolazi nezapaženo i bez posljedica. Međutim, u osoba koje posjeduju pomenute antigene, u toku upale ćelija ostrvaca (insulitis) dolazi do oštećenja beta ćelija i takvih promjena njihove proteinske strukture, da ih imuni ili odbrambeni sistem organizma prepoznaje kao strane, kao uljeze. Zbog toga ovaj sistem prozivodi antitijela protiv sopstvenih B – ćelija.
Novija istraživanja međutim, sve više ukazuju na ključnu ulogu autoreaktivnih citotoksičnih limfocita (CD4 helper limfociti) u razaranju pankreasnih ostrvaca. Citotoksini su takođe uključeni u ovaj autdestruktivni proces kao modulatori imunog odgvora. Autoantitijela bi, zbog visoke zastupljenosti u fazi otkrivanja tipa 1 dijabetesa i ranije, mogla više da se koriste kao markeri autoagresivne lezije ćelija ostrvaca, nego kao njeni uzročnici. Danas se smatra da ova antitijela i nemaju bitnu ulogu u destrukciji B-ćelija, ali se njihovim nalazom može i na nekoliko mjeseci ili godina ranije predvidjeti mogući nastanak tipa 1 dijabetesa.
Najviše su zastupljena antitijela na citoplazmatske antigene ćelija ostrvaca (ICA), antitijela na dekarboksilazu glutaminske kiseline (GAD) i antitijela na inzulin (IAA).
Drugi mogući uzroci tipa 1 šećerne bolesti. Epidemiološka ispitivanja dijabetesa na Islandu potvrdila su uzajamnu povezanost konzumiranja dimljenog i konzerviranog ovčijeg mesa i pojave tipa 1 šećerne bolesti. Ovakva mesa mogu sadržavati povećne količine nitrozamina, koji je toksičan za B ćelije ostrvaca. Ovaj nitro spoj se takođe nalazi u pesticidu Vacor (otrov za miše) za koji je dokazano da prouzrokuje dijabetes u ljudi.
U SAD je potvrđeno da neke zamjene za mlijeko i neke vrste komercijalne dječije hrane mogu sadržavati toksine koji pokreću autoimuni odgovor usmjeren protiv B ćelija ostrvaca gušterače.
